Blog

1)  Arheološko područje Mili/Arnautovići – mjesto stanka bosanske vlastele i krunidbena i grobna crkva  bosanskih kraljeva (Odluka broj: 06-6-894/03-02 od 02.07.2003. godine) i (Odluka broj: 05.2-2-106/09-3 od 09.09.2009. godine); Mile se nalaze u neposrednoj blizini Visokog, u današnjem naselju Arnautovići, na desnoj strani obale rijeke Bosne i blizu ušća rječice Goruše. Sastoji se od četiri graditeljske cjeline:
a) Najstariji zid u jugoistočnom uglu naosa velike crkve iz antičkog odnosno kasnoantičkog perioda.
b) Romanička crkva podignuta iznad najstarijeg objekta.
c) Starija gotička crkva koja se naslanjala na apsidu romaničke crkve.
d) Mlađa ili velika gotička crkva.
Prvi put se spominju u povelji Bele IV iz 1244. godine kao posjed Bosanske biskupije (“in Mel apud eclesiam Cosme et Damiani” tj. u Melu kod Crkve sv. Kuzme i Damjana) (Anđelić, 1979, 232-233).
U XIV stoljeću u Milima je bilo bansko sjedište i centar državnog života. Bosanski vladari ban Stjepan II Kotromanić, ban i kralj Tvrtko I Kotromanić izdavali su povelje u Milama.
Kao snažan politički i kultni centar (u obližnjim Moštrama nalazilo se sjedište bosanskih krstjana), uz idealan geografski položaj, Mile postaju i krunidbeno mjesto bosanskih kraljeva. Mili su jedno od mjesta gdje su se održavali bosanski državni sabori. Staro i veliko groblje zajedno sa grobovima Stjepana II i Tvrtka I, potencirali su značaj Mili kao centra posmrtnog kulta. Nakon osnivanja prvog franjevačkog samostana i organizacijom franjevačke pokrajine (vikarije) 1340. godine, postaje sjedište vjerskih institucija. Samostan je imao i važnu ulogu čuvara vladarskih i drugih javnih isprava (locus credibilis). Mili su bili zborno mjesto održavanja državnog sabora – stanak, mjesto krunisanja prvog bosanskog kralja Tvrtka I 1377., mjesto čuvanja javnih isprava, grobno mjesto bosanskih vladara Stjepan II, Tvrtko I), vjerski centar (prvi franjevački samostan u Bosni i franjevačka vikarija). Arheološko područje Mile su 2003. godine proglašene nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

2)  Graditeljska cjelina – Tabačka/Tabhanska džamija  (Odluka broj: 08-2-6-801/03-9 od 09.10.2003. godine) – izgrađena je na lijevoj obali rijeke Fojnice, na nekadašnjoj periferiji visočke čaršije uz staru tabhanu. Razvojem čaršije dospjela je u njeno središte. Po Kreševljakvić izgrađena je najkasnije u prvoj polovini 17 stoljeća. Kao i u Sarajevu, Banja Luci, Mostaru i Tešnju, tako su i u Visokom tabaci pokraj tabhane sebi napravili džamiju. Tabhanska džamija nastala je u vrijeme ekspanzije tabačkog zanata, kad je esnaf tabačkih zanatlija dovoljno osnažio da bi zanatlije stekle dovoljno sredstava za izgradnju jednog takvog objekta. Džemat ove džamije sačinjavali su uglavnom zanatlije – tabaci. Tabaci su obrtnici koji se bave štavljenjem kože, a njihove radionice se zovu tabhane. Još jedan razlog zbog kojeg su se tabaci odlučili da prave ovu džamiju je i neugodan miris koji je imala koža prilikom obrade, zbog kojeg je tabacima bilo neprijatno odlaziti na molitvu u druge džamije.

Nacionalni spomenik čini džamija sa mezarjem uz džamiju. Iako nema tariha niti vakufname o vremenu nastanka, pretpostavlja se da je sagrađena u XVII vijeku u vrijeme ekspanzije tabačkog zanata u Visokom. U svojoj historiji objekat je nekoliko puta obnavljan usljed velikih poplava i požara koje su zadesile Visoko. 1870. godine desila se zadnja velika poplava nakon čega je objekat izgrađen u današnjem obliku. Nakon Agresije na RBiH ‘92-‘95, usljed znatnih oštećenja objekta, izvršeni su primarni sanacioni radovi na krovnoj konstrukciji i na jugoistočnom zidu koji je direktno pogođen artiljerijskim projektilom.

3)   Historijsko područje – Stari grad Visoki  (Odluka broj: 05.1-2-1047/03-2 od 02.03.2004. godine),   (Odluka broj: 05.2-2-1047/03-12 od 15.03.2006. godine), (Odluka broj: 05.1-02-1047/03-42 od 05.11.2008. godine), (Odluka broj: 05.1-02-106/09-2 od 10.03.2009. godine)

Kada je tvrđava podignuta, ne može se sa sigurnošću utvrditi. Primarna funkcija grada je obrambena. Vrh Visočice je bio najpogodniji položaj u okvirima najstarije i najuže Bosne. Sa njega se mogao kontrolirati prostor čije su granice bile omeđene planinama Romanijom, Jahorinom, Treskavicom i Bjelašnicom na istoku i jugoistoku, Bitovnjom na jugu, Zec planinom i Vranicom na jugozapadu, Vlašićem na zapadu, te Tajanom i Zvijezdom na sjeveru. Prvi spomen samog grada “in castro nosto Visoka vocatum” je u povelji mladog bana Tvrtka od 1. rujna 1355. godine, što znači da je u vrijeme vladavine njegovog prethodnika bana Stjepana II Kotromanića, u prvoj polovini XIV stoljeća, grad ili sagrađen ili je već postojao (Anđelić, 1984., 133). U to doba u Visočkom polju je bio banski, kasnije kraljevski dvor u Moštrima i kuća krstjana, te mjesto održavanja sabora i franjevački samostan, a kasnije i krunidbeno mjesto bosanskih kraljeva u Milima između 1377. i 1461. godine.
Iz pisanih izvora se vidi da je politički značaj bio daleko veći od njegove obrambene moći. Povremeno je ovdje bila vladarska rezidencija. Osnovna politička funkcija visočkog grada je bila uloga upravnog centra teritorijalno-političke jedinice koja se zvala Bosna (Anđelić, 1984., 194). Uprava tom jedinicom, odnosno župom, ujedno na teritoriju u samom centru države, u vrijeme kraljevstva bila je povjerena velikom knezu bosanskom koji je rezidirao u gradu Visokom. Ispod grada Visokog formiralo se tijekom vremena podgrađe “jedno od najstarijih i najtipičnijih urbanih aglomeracija u srednjovjekovnoj Bosni” (Anđelić, 1984., 184).
Grad je napušten prije 1503. godine jer se ne navodi u tursko-ugarskom ugovoru iz spomenute godine. Godine 1626. Đorđić spominje Visoki među napuštenim gradovima (Kreševljaković 1953., 16).

Nacionalni spomenik čine ostaci Starog grada Visoki, arheološki materijal koji se nalazi u zemlji i dio pokretnog naslijeđa pronađenog na lokalitetu do donošenja Odluke, a koji se nalazi u zbirkama Zavičajnog muzeja.

4)   Graditeljska cjelina – Crkva sv. Prokopija  (Odluka broj: 07.2-2-32/04-3 od 02.03.2004. godine)

Nacionalni spomenik čini objekat crkve, crkvenog dvorišta, ogradnog zida, ulazne kapije, parohijskog doma i pokretnog naslijeđa koje čini 18 ikona. Crkva je više puta obnavljana, a posljednji put 1998. godine uz finansijsku podršku Grčke pravoslavne crkve.

5)   Arheološko područje – Prahistorijsko naselje na lokalitetu Okolište u naseljima Okolište i Radinovići (Odluka broj: 05.2-2-159/06-3 od 05.09.2006. godine)

Nacionalni spomenik čini neolitski tel sa naseljem iz neolitskog perioda. Lociran je između naselja Radinovići i Okolište na zemljištu zvanom Bregovi i Uzgraja.  Arheološka istraživanja u okviru naučno-istraživačkog projekta „Butmirska kultura – neolitske populacije centralne Bosne“, potvrdila su postojanje prahistorijskih naselja na lokalitetima Okolišta, Donjeg Moštra, Zagrebnica i Kundruka. Okolište je ušlo u grupu najznačajnijih neolitskih nalazišta u Evropi. Sistematska rekognosciranja lokaliteta Donje Moštre otkrila su pored butmirske kulture i nešto starije kakanjske takođe i arheološke nalaze sa tragovima latenske, badenske i vučedolske kulture. (GZM BiH, Arheologija, sveska 50/51, 2009).

6)  Građevinska cjelina – Samostan  Sv. Bonaventure (Odluka broj: 07.3-2.3-73/12-19 od 04.06.2012. godine)

Nacionalni spomenik se sastoji od zgrade samostana sa gimnazijom i sjemeništem, pripadajuće crkve i pokretnog naslijeđa koje čini zbirka slika starih majstora. Objekat samostana sa crkvom, školom i sjemeništem Franjevci su izgradili u Visokom 1900. godine. Godine 1913/14. objekat je dograđen na sjevernom dijelu. Godine 1924. škola dobija pravo javnosti tako da od 1925/26. godine veći broj čine vanjski đaci u odnosu na sjemeništarce. Godine 1928. u blizini gimnazije izgrađen je Konvikt, gdje su bili smješteni đaci koji nisu imali namjeru postati svećenici. Godine 1935. izgrađen je Dom Sv. Ante, objekat koji je imao namjenu prostora za kulturne manifestacije. 

Godine 1939. u blizini zgrade sjemeništa podignuta je gimnastička dvorana „Svetog Ante“, po projektu Karla Paržika. U Konvikt je 1945. godine smještena kasarna JNA. Godine 1959. proširena je sakristija crkve u sklopu cjeline Samostana i nad njom je izgrađen oratorij, gdje je danas smještena „Etnografska zbirka“. Pored toga, 1975. godine ustanovljen je Lapidarij, arheološka zbirka gdje su smješteni artefakti iz antičkog i srednjovjekovnog perioda, dijelom sa područja Visokog. Iste godine ustanovljena je i etnografska zbirka. Tokom 2014. godine formirana je manja prirodoslovna zbirka.

1. Kluturno-historijsko naslijeđe I,  II i III kategorije

• Džamija i mezarje u Goduši – izgrađena 1565. Godine, manja džamija od kamena sa starim natpisom na ulazu i zidanom munarom. Mezarje oko džamije je u fazi proglašenja nacionalnim spomenikom BiH.

• Nekropola stećaka Gorani – lokalitet Lopate, oko 5 km udaljeno od Visokog. Uz pravoslavno groblje nalazi se nekropola stećaka, ukupno 82 stećka.

• Srednjovjekovna utvrda Čajangrad – udaljena 9,25 km od Visokog, u selu Gračanica. Čajangrad se u naučnoj literaturi spominje prvi put spominje u djelu „Stari bosanski gradovi“ Hamdija Kreševljaković.  Ovaj lokalitet se smatra sjedištem Kraljevskog Ministra Riznice, na osnovu nadgrobne ploče kaznaca Nespine koja je pronađena u 1946. godine u podnožju Čajangrada. U podnožju utvrde je pravoslavno groblje unutar kojeg se nalazi manja nekropola stećaka.

• Nekropola stećaka Tušnjići – udaljeno 6 km zračne linije od Visokog. Nekropolu čini 69 stećaka (63 sanduka i 6 sljemenjaka)

• Nekropola stećaka Šošnje –  udaljeno od Visokog oko 12 km . Nekropolu čini 18 stećaka

• Nekropola stećaka Radovlje Slatina – Udaljena je od Visokog oko 12 km. Nekropolu čini 20 stećaka

• Hadži Ibrahimova džamija na Percu – nalazi se blizu čaršijskog raskršća Sebilja. Posebnu vrijednost ove džamije predstavlja kamena munara koja je većim dijelom originalna. Po tradiciji se uz Šerefudinovu ili Čaršijsku džamiju smatra najstarijom u Visokom, što znači da je jedna od njih bila izgrađena prije 1477. a druga prije 1526. godine.

• Šerefudin ili Čaršijska džamija – nalazi se blizu Sebilja. Stara džamija je porušena 1969. Godine zbog dotrajalosti, na njenom mjestu podignuta je nova džamija nazvana Bijela džamija, a projektovao ju je Zlatko Ugljen.

• Hadži Muruvetova ili džamija na Kraljevcu – nalazi se  na blagom uzvišenju Kraljevac. U haremu džamije nalazi se nišan sa uklesanim tarihom iz 1063. godine po Hidžri – 1652.)

• Džamija Saračica – džamija ima kamenu munaru sličnu munari Pertačke džamije. Uz džamiju nalazi se i turbe, ali ne zna se sigurno kome pripada.

• Alaudin Kebir ili Šadrvanska džamija – izgrađena prije sredine 16. Stoljeća u središtu mahale koja je po njoj nazvana.

• Pored pomenutih džamija, u Visokom pažnju privlače Rosuljačka džamija i džamija na Novom brdu, obje sa drvenim munarama.

• Medresa „Osman ef. Redžović“ u Velikom Čajnu –  Počela sa radom 1992. Godine. Meresa je škola iunternatskog tipa. U krugu Medrese  nalazi se: biblioteka „Mehmed ef. Handžić“  (osnovana 1968) koja broji 23 000 naslova i školski muzej.

• Jevrejsko groblje – nalazi se u Varoškom polju, na lijevoj obali Fojnice uz put Visoko-Kiseljak. Pored spomen obilježja Jevrejima – žrtvama iz II svjetskog rata i 85 nadgrobnih kamenih  spomenika.

• Spomen kosturnica  palim borcima NOR-a sa skulpturom u Gradskom parku – Gradski park na lijevoj obali rijeke Bosne, stara musala. Izgrađena 1963. Godine,

• Trg žrtava Srebrenice sa šetnicom – pomen obilježje čine, amfiteatar, spomen-ploča i fontana

• Spomen obilježje šehidima i palim borcima u Visokom – smješten u centru grada, posvećen je 314 žrtava agresije na Bosnu i Hercegovinu (1992-1995). Uklesana su imena svih šehida i poginulih boraca, među kojima su 23 nositelja zlatnog ljiljana, 19 dobitnika zlatne policijske značke i dobitnik srebrenog štita.

• Zanati
• Depadans Zavičajnog muzeja u kojem se izrađeuju rukotvorine Goduškog kraja od drveta: čibuci, svirale, nanule, češljevi od roga i td. zanatlija: Vehab Halilović
• Izrada zemljanih posuda – irdada raznih vrsta i oblika pouda od pečene zemlje, selo Liješeva. Zanatlija Emsedin Ohran